Odliczanie podatku VAT z faktur zakupowych, uwarunkowane jest wykorzystaniem ich do celów opodatkowanych tym podatkiem. Ta generalna zasada, o której mowa powyżej, zapisana została w art. 86 ustawy o VAT: w zakresie, w jakim towary i usługi są wykorzystywane do wykonywania czynności opodatkowanych, podatnikowi, przysługuje prawo do obniżenia kwoty podatku należnego o kwotę podatku naliczonego.
Rzeczywistość przedsiębiorcy kreuje jednak różnorakie scenariusze, do których należy m.in. konieczność zaniechania rozpoczętej inwestycji – czy należy w takiej sytuacji skorygować (zwrócić) odliczony VAT od nakładów? Czy można rozpoznać z tego tytułu koszty uzyskania przychodów? Szczegóły poniżej!

W jakich sytuacjach może dojść do zaniechania lub likwidacji inwestycji?

Zaniechanie, a w efekcie likwidacja rozpoczętej inwestycji może być spowodowana wieloma czynnikami związanymi mi.in. z sytuacją finansową przedsiębiorcy, dynamicznie zmieniającym się otoczeniem makroekonomicznym, czy też brakiem możliwości pozyskania odpowiednich pozwoleń lub utratą inwestora. Przyczyn porzucenia przedsięwzięcia może być de facto mnóstwo i trudno wyobrazić sobie wszystkie możliwe scenariusze.

Przykładową sytuacją, w której dochodzi do zaniechania inwestycji może więc być:

• rozpoczęcie budowy obiektu hotelowego, gdzie w trakcie przedsięwzięcia dochodzi do drastycznego wzrostu cen materiałów, a ponadto prognozowany popyt na oferowane usługi może być znacząco niższy. Taka sytuacja miała miejsce m.in. w okresie pandemii,
• poniesienie nakładów na budowę hali produkcyjnej z nastawieniem na eksport, gdzie dochodzi w międzyczasie do znacznego wzrostu ceł,
• utrata płynności przedsiębiorstwa, które nie jest wstanie sprostać założeniem inwestycyjnym.

Nieuzasadniona decyzja przedsiębiorcy może być kwestionowana

Należy istotnie podkreślić, że brak obowiązku korekty VAT-u odliczonego od zaniechanej inwestycji powinien wynikać z racjonalnych i niezależnych od przedsiębiorcy czynników. W przeciwnym wypadku fiskus może żądać zwrotu odliczonego podatku na podstawie art. 91 ustawy o VAT, który w dużym uogólnieniu stanowi, że zmiana przeznaczenia składnika majątku wymaga korekty podatku naliczonego. Inaczej rzecz ujmując, podatek VAT odliczony od wydatków, które nigdy nie będą służyć działalności opodatkowanej, w świetle tej generalnej zasady podlega zwrotowi.

Zatem, aby skutecznie uniknąć obowiązku korekty podatku VAT od zakupów związanych z zaniechaną inwestycją należy przede wszystkim:

• skutecznie uargumentować powód zaniechania/likwidacji inwestycji, który nie może być wynikiem świadomej i dobrowolnej decyzji podatnika,
• rozważyć wystąpienie z wnioskiem o wydanie interpretacji indywidualnej we własnej sprawie (m.in. z uwagi na fakt, iż w takich sytuacjach zazwyczaj w grę wchodzą duże nakłady, a każdy stan faktyczny jest inny i wymaga indywidualnej oceny. Ponadto w ustawie o VAT nie zdefiniowano pojęcia zaniechanej inwestycji).

Powyższe podkreślił m.in. Dyrektor Krajowej Informacji Skarbowej w interpretacji indywidualnej z dnia 15 lutego 2024r., sygn. 0114-KDIP1-3.4012.691.2023.2.LM stwierdzając w szczególności, że:

„Tym samym w sytuacji, kiedy nabycie towarów i usług zostało poczynione z zamiarem wykorzystania ich do działalności opodatkowanej, ale z powodów pozostających poza kontrolą podatnika nie wykorzystał on nabytych towarów i usług w prowadzeniu tej działalności, prawo do odliczenia zostaje zachowane.”

Brak obowiązku korekty VAT od zaniechanej inwestycji aprobuje TSUE oraz krajowe sądy

Zagadnienie korekty VAT w związku z zaniechaną inwestycją było wielokrotnie analizowane przez Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej (np. wyrok z dnia 15 stycznia 1998 r. w sprawie C-37/95) oraz krajowe sądy (np. wyrok Naczelnego Sądu Administracyjnego z dnia 17 sierpnia 2010 r. I FSK 1067/09).

Zaskarżenie niekorzystnej interpretacji indywidualnej, w której fiskus zanegowałby neutralność podatku VAT na tejże płaszczyźnie odniesie najprawdopodobniej pozytywny skutek. Dla przykładu Dyrektor Krajowej Informacji Skarbowej odmówił podatnikowi prawa do „odzyskania” w trybie korekty zwróconego przed podatnika podatku VAT (w obawie przed sankcjami podatnik zdecydował się dobrowolnie skorygować odliczony VAT od zaniechanej inwestycji). Interpretacja ta została zaskarżona, uchylona i zmieniona na korzyść podatnika (interpretacja indywidualna z dnia 5 czerwca 2023 r. Dyrektor Krajowej Informacji Skarbowej 0112-KDIL1-1.4012.133.2021.9.EB).

Reasumując nawet w przypadku, gdy podatnik dobrowolnie skorygował podatek VAT od zaniechanej inwestycji i zwrócił go fiskusowi, może cofnąć skutki takiego działania i skorygować uprzednio złożoną deklarację podatkową w celu odzyskania podatku VAT od zaniechanej inwestycji.

Zaniechana inwestycja na gruncie podatku dochodowego

Problematykę likwidacji/zaniechania inwestycji należy dodatkowo przeanalizować odrębnie na gruncie podatku dochodowego. Zazwyczaj przedsięwzięcie inwestycyjne opiewa na duże kwoty, a co za tym idzie nakłady w toku budowy nie stanowią kosztów uzyskania przychodów (środki trwałe w budowie).

Zasadnicza wątpliwość, czy poniesione wydatki mogą stanowić koszt uzyskania przychodów nasuwa się w momencie fizycznej likwidacji, czy też podjęcia decyzji o zaniechaniu inwestycji.

Zgodnie ze stanowiskiem fiskusa można rozpoznać w tym zakresie koszty uzyskania przychodów, jednakże zaniechanie inwestycji musi wynikać z niezależnych od podatnika okoliczności analogicznie jak na gruncie podatku VAT. Przykładowo interpretacja indywidualna wydana przez Dyrektora Krajowej Informacji Skarbowej z dnia 17 lutego 2021r., sygn. 0113-KDIPT2-1.4011.902.2020.2.MD.

Zgodnie z art. 22 ust. 5e ustawy o PIT, koszty zaniechanych inwestycji są potrącalne w dacie zbycia inwestycji lub ich likwidacji.

Autor: Łukasz Kluczyński