Jedną z zasad podatku VAT jest powszechność opodatkowania. Biorąc to pod uwagę warto zastanowić się czy czynnością generującą obowiązek podatkowy jest zniesienie współwłasności.

Na czym polega zniesienie współwłasności?

Współwłasność jest instytucją prawa cywilnego, a zatem jest regulowana postanowieniami Kodeksu cywilnego.

W myśl art. 195 ustawy – Kodeks cywilny, własność tej samej rzeczy może przysługiwać niepodzielnie kilku osobom (współwłasność). Współwłasność nie jest instytucją samodzielną, lecz stanowi odmianę własności i charakteryzuje się tym, że własność rzeczy (ruchomej lub nieruchomej) przysługuje kilku podmiotom. Udział każdego ze współwłaścicieli jest ze swej istoty szczególną postacią prawną własności.

Zgodnie z art. 210 ustawy – Kodeks cywilny, każdy ze współwłaścicieli może żądać zniesienia współwłasności. W rezultacie ustawodawca przyznaje każdemu ze współwłaścicieli roszczenie o zniesienie współwłasności. Jego zaspokojenie może nastąpić w trybie umownego zniesienia współwłasności lub na drodze orzeczenia sądowego. Żaden ze współwłaścicieli nie może zaś skutecznie sprzeciwiać się zniesieniu współwłasności.

WAŻNE

W wyniku umowy zniesienia współwłasności następuje podział rzeczy wspólnej, który prowadzi do likwidacji stosunku współwłasności i wyodrębnienie (powstanie) nowych rzeczy oraz ich nabycie na wyłączną własność przez poszczególnych współwłaścicieli. 

Zniesienie współwłasności a podatek od towarów i usług

W tym miejscu należy zauważyć, że umowne zniesienie współwłasności, polegające na podziale rzeczy wspólnej, ma charakter rozporządzenia tą rzeczą, prowadzącego do uzyskania przez każdego ze współwłaścicieli wyłącznego prawa własności do nowej rzeczy, co na gruncie podatku od towarów i usług stanowi dostawę towaru w rozumieniu art. 7 ust. 1 ustawy VAT. Co jednak istotne przepis ten odnosi się do odpłatnej dostawy towarów.

Przypomnijmy też, że towarem jest rzecz, ich części oraz wszelkie postaci energii (art. 2 pkt 6 ustawy VAT). Obecnie nie ulega wątpliwości, że czynność obejmująca obrót udziałem w rzeczy również stanowi formę odpłatnej dostawy towarów.

Należy zauważyć, że umowne zniesienie współwłasności może przybrać zarówno formę odpłatną jak i nieodpłatną.

Nieodpłatne zniesienie współwłasności rzeczy nie podlega opodatkowaniu podatkiem od towarów i usług, ponieważ jeżeli czynności tej nie towarzyszy dopłata pieniężna, mająca na celu wyrównanie wartości poszczególnych udziałów, nie ma ona charakteru odpłatnego, w tym też na gruncie VAT.

Ponadto umowy zniesienia współwłasności rzeczy przez fizyczny jej podział, z uwzględnieniem jedynie wartości udziałów współwłaścicieli, nie można utożsamiać z czynnościami zamiany udziałów w rzeczy, czy ich sprzedaży. Oznacza to, że tego rodzaju umowne zniesienie współwłasności rzeczy, które nie ma charakteru odpłatnego, nie podlega opodatkowaniu podatkiem od towarów i usług.

Jak wskazał Dyrektor KIS w interpretacji z dnia 26.05.2021 r., nr 0113-KDIPT1-3.4012.192.2021.3.ALN jedynie w sytuacji, gdy w wyniku zniesienia współwłasności jeden ze wspólników uzyska własność nowej rzeczy o wartości niższej od wartości jego udziału we własności wspólnej rzeczy, a drugi ze wspólników zostanie zobowiązany do wyrównania tej wartości przez dopłatę pieniężną (z uwagi na to, że wartość jego nowej rzeczy jest wyższa od wartości przysługującego mu uprzednio udziału), na gruncie VAT miałaby miejsce odpłatna dostawa towaru w rozumieniu art. 7 ust. 1 ustawy, której odpłatność wyznacza wielkość poczynionej dopłaty. 

W takiej bowiem sytuacji, skoro w wyniku zawartej umowy „część” pozyskanego przez współwłaściciela towaru w części przewyższającej wartość przysługującego mu udziału w rzeczy wspólnej, znalazła się w jego wyłącznym władaniu, oznacza to, że drugi współwłaściciel dokonał jej zbycia z przynależnej mu części towaru wspólnego, mającego charakter dostawy towaru w rozumieniu art. 7 ust. 1 ustawy za odpłatnością w wysokości ustalonej dopłaty pieniężnej.

Przykład

Czterech podatników VAT posiada równy udział we wspólnej nieruchomości gruntowej. Podatnicy postanowili dokonać umownego podziału nieruchomości bez spłat. W wyniku podziału powstały 4 odrębne działki.

Czy opisane zniesienie współwłasności generuje obowiązek w podatku VAT?

Podatnicy dokonali zmiany współwłasności na wyłączną własność części nieruchomości zgodnie z posiadanymi udziałami w rzeczy wspólnej. Ponadto zmiana tytułu prawnego do nieruchomości miała charakter nieodpłatny bez jakichkolwiek spłat bądź dopłat. W rezultacie doszło jedynie do zmiany formy prawnej tytułu przypadającego do nieruchomości. Z uwagi na fakt, iż nie wystąpi element odpłatności to tym samym czynność ta nie będzie stanowiła dostawy towarów, o której mowa w art. 7 ust. 1 ustawy VAT.

WAŻNE

Umowy zniesienia współwłasności rzeczy przez fizyczny jej podział, z uwzględnieniem jedynie wartości udziałów współwłaścicieli, nie można utożsamiać z czynnościami zamiany udziałów w rzeczy, czy ich sprzedaży. Tego rodzaju umowne zniesienie współwłasności rzeczy, które nie ma charakteru odpłatnego, nie podlega opodatkowaniu podatkiem od towarów i usług.

Mając na uwadze powołane przepisy prawa należy stwierdzić, że w wyniku zniesienia współwłasności nieruchomości zgodnie z posiadanymi udziałami, nie dojdzie do wydania towaru, ani do świadczenia usług w rozumieniu ustawy VAT. Tym samym zniesienie współwłasności nieruchomości nie będzie stanowić czynności opodatkowanej i nie będzie podlegać opodatkowaniu podatkiem od towarów i usług.