Użyczenie lokalu w małżeństwie przy rozdzielności majątkowej
Prywatny majątek jednego z małżonków może być użytkowany w działalności drugiego z małżonków, pomiędzy którymi panuje ustrój rozdzielności majątkowej albo wspólności majątkowej.
Jedną z form prawnych takiego użytkowania jest umowa użyczenia. W tym momencie powstaje kluczowe pytanie. Jakie są konsekwencje podatkowe u małżonka korzystającego z lokalu na mocy umowy użyczenia lokalu przy rozdzielności majątkowej?
Czym jest rozdzielność majątkowa
Zgodnie z art. 53 ustawy z dnia 25.02.1964 r. Kodeks rodzinny i opiekuńczy (Dz. U. z 2023 r. poz. 2809) rozdzielność majątkowa powstaje z mocy prawa, w razie ubezwłasnowolnienia lub ogłoszenia upadłości jednego z małżonków.
W razie uchylenia ubezwłasnowolnienia, a także umorzenia, ukończenia lub uchylenia postępowania upadłościowego, między małżonkami powstaje ustawowy ustrój majątkowy.
Rozdzielność majątkowa to umowa między małżonkami przed małżeństwem albo w trakcie jego trwania, która reguluje odrębność majątków posiadanych przez obie strony. Skutek tego to samodzielne dysponowanie swoim majątkiem także po zawarciu związku małżeńskiego i odpowiadanie wyłącznie za swoje zobowiązania i zaległości.
Ustanowienie rozdzielności majątkowej może być dokonane przez sąd na wniosek jednego lub obu małżonków. Ustanowienie rozdzielności majątkowej może być dokonane przed notariuszem w formie aktu notarialnego jeszcze przed zawarciem małżeństwa.
Co więcej orzeczenie separacji powoduje powstanie między małżonkami rozdzielności majątkowej. Z chwilą zniesienia separacji powstaje między małżonkami ustawowy ustrój majątkowy. Na zgodny wniosek małżonków sąd orzeka o utrzymaniu między małżonkami rozdzielności majątkowej.
Czym jest umowa użyczenia
Zgodnie z art. 710 do art. 714 ustawy z dnia 23.04.1964 r. Kodeks cywilny (Dz. U. z 2025 r. poz. 1071) przez umowę użyczenia użyczający zobowiązuje się zezwolić biorącemu, przez czas oznaczony lub nieoznaczony, na bezpłatne używanie oddanej mu w tym celu rzeczy.
Jeżeli rzecz użyczona ma wady, użyczający obowiązany jest do naprawienia szkody, którą wyrządził biorącemu przez to, że wiedząc o wadach nie zawiadomił go o nich. Przepisu powyższego nie stosuje się, gdy biorący mógł wadę z łatwością zauważyć.
Jeżeli umowa nie określa sposobu używania rzeczy, biorący może rzeczy używać w sposób odpowiadający jej właściwościom i przeznaczeniu.
Bez zgody użyczającego biorący nie może oddać rzeczy użyczonej osobie trzeciej do używania.
Biorący do używania ponosi zwykłe koszty utrzymania rzeczy użyczonej. Jeżeli poczynił inne wydatki lub nakłady na rzecz, stosuje się odpowiednio przepisy o prowadzeniu cudzych spraw bez zlecenia.
Przekazanie do użytkowania lokalu z firmy jednego małżonka do firmy drugiego małżonka
Użyczenie lokalu użytkowego pomiędzy małżonkami miedzy, którymi panuje rozdzielność majątkowa odbywa się na zasadach ogólnych właśnie z uwagi tego ustroju panującego między nimi. Jeżeli pomiędzy małżonkami istnieje rozdzielność majątkowa przekazanie lokalu użytkowego do używania w firmie drugiego małżonka musi nastąpić na podstawie konkretnego tytułu przekazania.
Małżonek, który będzie użytkował lokal na podstawie umowy użyczenia musi posiadać tytuł prawny na podstawie, którego będzie mógł używać dany lokal w swojej działalności gospodarczej.
W rozdzielności majątkowej każdy z małżonków dysponuje swoim majątkiem w pełni samodzielnie. Tak więc owy majątek należy wyłącznie do małżonka, który jest jego właścicielem.
Przekazanie do użytkowania lokalu użytkowego z firmy jednego małżonka do firmy drugiego małżonka może nastąpić np. na podstawie umowy użyczenia. Może też nastąpić na podstawie umowy najmu.
Użyczenie lokalu użytkowego w działalności drugiego małżonka przy rozdzielności majątkowej
Jak już wyżej wspomniano, jeżeli pomiędzy małżonkami występuje rozdzielność majątkowa wówczas małżonek będący właścicielem lokalu użytkowego zawiera umowę w tym wypadku użyczenia z drugim małżonkiem, aby ten drugi posiadał tytuł prawny do użytkowania tego lokalu w swojej działalności.
Należy w tym miejscu podkreślić, iż umowa użyczenia może mieć charakter odpłatny a może mieć charakter nieodpłatny. Najczęściej umowa użyczenia jest nieodpłatna.
ISTOTNE:
Jeżeli małżonek użytkuje w swojej działalności na mocy nieodpłatnej umowy użyczenia lokal niebędący jego własnością, lecz drugiego małżonka wówczas ma obowiązek rozpoznać u siebie tzw. przychody z nieodpłatnych świadczeń.
Przychód z nieodpłatnych świadczeń po stronie małżonka korzystającego powstanie na mocy art. 11 ustawy o PIT.
Warto jednak w tym miejscu zasygnalizować jedną bardzo ważną rzecz.
ISTOTNE:
Zgodnie z art. 21 ust. 1 pkt 125 ustawy o PIT zwolnione z podatku dochodowego są wartości nieodpłatnych świadczeń otrzymanych od osób zaliczonych do I i II grupy podatkowej w rozumieniu przepisów o podatku od spadków i darowizn.
1 i 2 grupę podatkową w rozumieniu przepisów o podatku od spadków i darowizn przedstawiono w poniższej tabeli.
Skoro małżonek należy do 1 grupy podatkowej to przychód z uzyskanego nieodpłatnego świadczenia – z nieodpłatnego użytkowania lokalu należącego do drugiego małżonka będzie zwolniony z opodatkowania podatkiem dochodowym.
Kolejna kwestia w przypadku korzystania z użyczonego lokalu użytkowego w działalności drugiego małżonka (przy rozdzielności majątkowej) to wydatki na eksploatację, remonty, amortyzacja i pozostałe opłaty.
Umowa użyczenia ma to do siebie, że nie powoduje przeniesienia własności lokalu na rzecz korzystającego. W takiej sytuacji tylko właściciel lokalu może dokonywać jego amortyzacji. Korzystający z lokalu małżonek nie może tego robić ani też nie może wprowadzić wartości początkowej tego lokalu do ewidencji środków trwałych. Co innego gdyby dokonał na tej nieruchomości tzw. inwestycji w obcy środek trwały. Ten aspekt będzie jednak przedmiotem odrębnej publikacji.
W tym momencie pojawia się natomiast wątpliwość, co do możliwości ujęcia wydatków związanych z eksploatacją danego lokalu po stronie korzystającego małżonka.
Małżonek korzystający z lokalu może ująć w kosztach uzyskania przychodów w swojej działalności wydatki na eksploatację danego lokalu np. media, remonty i inne wydatki, które są związane z tym lokalem oraz są ponoszone na cele prowadzonej działalności.
Co z polisą ubezpieczeniową?
Polisa ubezpieczeniowa danego lokalu to wydatek właściciela lokalu. Niemniej małżonek korzystający może zawrzeć we własnym zakresie odrębną polisę ubezpieczeniową przewidzianą wyłącznie dla korzystających. Ten wydatek będzie stanowił u niego koszt uzyskania przychodu.
Na koniec warto wspomnieć o jeszcze jednej kwestii.
ISTOTNE:
Zgodnie z art. 8 ust. 2 ustawy z dnia 11.03.2004 r. o podatku od towarów i usług (Dz. U. z 2025 r. poz. 775) za odpłatne świadczenie usług uznaje się również nieodpłatne świadczenie usług na cele osobiste podatnika lub jego pracowników, w tym byłych pracowników, wspólników, udziałowców, akcjonariuszy, członków spółdzielni i ich domowników, członków organów stanowiących osób prawnych, członków stowarzyszenia, oraz wszelkie inne nieodpłatne świadczenie usług do celów innych niż działalność gospodarcza podatnika.
W sytuacji, gdy małżonek właściciel użycza nieodpłatnie należący do jego majątku prywatnego lokal użytkowy to będzie zobowiązany do wyceny czynszu miesięcznego za każdy miesiąc użyczenia tego lokalu swojemu małżonkowi (przy rozdzielności majątkowej) i opodatkowania tego czynszu podatkiem VAT. Szerzej na ten temat będzie opowiedziane w odrębnej publikacji.
